Rak prostate ili karcinom prostate predstavlja maligni tumor. U preko 95% slučajeva ovaj oblik tumora je adenokarcinom prostate. Rak prostate nastaje iz epitela žljezdanih struktura prostate i najčešće se javlja u perifernoj zoni prostate (75%) tj. u blizini rektuma. Karcinom prostate može biti raznolik u kliničkoj prezentaciji, patohistološkoj slici, načinu rasta i širenja, pa je potrebna individualna procjena agresivnog potencijala tumora.
Rak prostate : sadržaj teksta
- Šta je prostata?
- Karcinom prostate i učestalost oboljenja /statistika?
- Šta uzrokuje karcinom prostate?
- Rak prostate i faktori rizika
- Rak prostate i prvi simptomi
- Kako se postavlja dijagnoza za rak prostate, šta je potrebno da se pregleda?
- Koje vrste dijagnoza se koriste za rak prostate?
- Karcinom prostate i stadijumi bolesti
- Kako se liječi rak prostate?
- Može li se na rak prostate djelovati preventivno?
- Kako živjeti bez prostate?
- Koje su najčešće bolesti prostate?
- Može li se rak prostate liječiti prirodno?
- Šta predstavlja aktivan nadzor raka prostate?
Šta je prostata?
Prostata je polna žlijezda, koja ulazi u sastav muškog reproduktivnog sistema. Smještena je između mokraćne bešike i završnog dijela debelog creva (rektum) i okružuje organ u vidu cijevi (prostaticna uretra), koja sprovodi mokraću od mokraćne bešike kroz penis. Veličine je kestena i sastoji se od žljezdanog tkiva koje proizvodi materije koje ulaze u sastav ejakuata (sperme) i mišićnog tkiva.
Prostata se sastoji od žljezdanog tkiva (70%) koje proizvodi materije koje ulaze u sastav ejakuata (sperme) i mišićnog tkiva (30%). Prostata se uopšteno može podeliti na zone: centralna (oko uretre); prelazna (iznad i levo i desno od centralne zone) i periferna (bliže rektumu).
Karcinom prostate i učestalost oboljenja /statistika?
Karcinom prostate predstavlja jedan od najčešćih tumora (oko 15%) i drugi je najčešći uzrok smrtnosti od malignih bolesti kod muškaraca, sa trendom porasta. Učestalost kojom se javlja karcinom prostate raste sa starošću, te se oko 85% svih karcinoma prostate dijagnostikuje posle 60. godine života. Najveća učestalost usljed koje se javlja karcinom prostate je među pripadnicima crne rase, dok u Evropi i Americi pripadnici bijele rase imaju srednji rizik od obolijevanja.
Šta uzrokuje karcinom prostate?
Uzroci koji dovode do toga da se razvije karcinom ili rak prostate nisu u potpunosti razjašnjeni. Smatralo se da postoji izražena veza između nastanka karcinoma prostate i povećane koncentracije testosterona (hormona), ali novija istraživanja ne idu u prilog ovoj povezanosti. Analizom genetskih faktora nađen je porast broja oboljelih kod srodnika prvog i drugog reda. Kao mogući kancerogeni faktori usljed kojih nastaje rak prostate navode se i izloženost raznim hemijskim sredstvima.
Rak prostate i faktori rizika
Nisu primjećeni specifični znaci rizika za pojavu karcinoma ili raka prostate. Osim godina starosti, u nespecifične faktore rizika koji dovode do toga da nastane rak prostate spadaju nasljedni faktori (odgovorni za 5–10% slučajeva bolesti), način ishrane, pojava infekcija (virusima i bakterijama), ali i načina života (fizička aktivnost, alkohol, pušenje, seksualno ponašanje, …). Postoji vjerovatnoća da više faktora zajednički dovode do toga da nastane karcinom prostate.
Rak prostate i prvi simptomi
U početnom stadijumu bolesti karcinom prostate najčešće nisu prisutni izraženiji simptomi. U uznapredovaloj fazi bolesti i usljed uvećanja prostate primećuje se otežano mokrenje, javlja se osjećaj pritiska na mokraćnu bešiku i rektum, što uzrokuje češći nagon za mokrenjem, a može se javiti i krv u mokraći. U kasnoj – metastatskoj fazi bolesti često se javlja i bol u kostima, otok donjih ekstremiteta i skrotuma, otežano disanje, malokrvnost, malaksalost, gubitak tjelesne težine, povišenje vrednosti alkalne i kisele fosfataze, te pogoršanje opšteg stanja.
S obzirom na to da karcinom prostate sporo raste i obično bude neopažen do kasnih stadijuma bolesti od ogromnog je značaja preventivni urološki pregledi prostate.
Kako se postavlja dijagnoza za rak prostate, šta je potrebno da se pregleda?
Dijagnoza za karcinom ili rak prostate postavlja se na osnovu simptoma koje opisuje pacijent, te digitalnim rektalnim pregledom (palpacijom; opipavanje zadebljanja ili čvora u prostati može ukazati na prisustvo tumora). Pored toga laboratorijski se utvrđuje koncentracija prostata-specifičnog-antigena – PSA (vrednost PSA veća od 10 ng/ml, gotovo uvek ukazuje na postojanje karcinoma prostate). Pored ovoga za dijagnostiku karcinoma prostate koriste se i dodatni pregledi.
Koje vrste dijagnoza se koriste za rak prostate?
Ukoliko se posumnja da postoji karcinom ili rak prostate (visok PSA), vrši se njena biopsija radi dobijanja uzorka tkiva za histopatološku analizu i potvrdu (ili isključivanje) postojanja maligne bolesti, što je preduslov za sprovođenje specifičnog onkološkog liječenja i određivanje načina na koji će se ono izvesti. Pored toga uzroci za patohistološku verifikaciju mogu se dobiti i u toku transuretralne resekcije ili operacije (prostatektomije).
Mikroskopskom analizom dobijenog materijala prostate određuje se stepen izmenjenosti ćelija karcinoma u poređenju sa ćelijama normalnog tkiva prostate i određuje gradus tumora (grupa 1-5; 1-dobro diferencirani karcinom prostate, 5-slabo diferencirani karcinom prostate). S obzirom da je karcinom prostate većinom multifokalan i pokazuje heterogeni stepen diferencijacije tumorskih ćelija, definitivni stepen diferencijacije karcinoma dobija se sabiranjem gradusa dva najzastupljenija histološka uzorka, čime se dobija Glison skor – GS (2-10). Što je gradus tumora veći – veći je i GS, a tumor prostate je invazivniji.
Pored biohemijskih i histo-patoloških analiza primenjuju se i druge savremene dijagnostičke metode kao što su tranrektalni ultrazvuk – TRUS, kompjuterizovana tomografija – CT, magnetsko rezonantni imidžing – MRI i pozitronska emisiona tomografija – PET, a u kasnijim fazama bolesti često se primjenjuje i klasično rentgensko snimanje kao i nuklearno medicinska dijagnostika. Svaka od navedenih dijagnostičkih metoda ima svoju ulogu i prednosti/ograničenja u dijagnostici za karcinom prostate.
Praćenje dinamike promjene vrijednosti PSA prije i nakon sprovedene terapije ima veliku ulogu u procjeni efikasnosti liječenja.
U slučaju da imate bilo kakva dodatna pitanja ili nejasnoće molimo vas da nas kontaktirate na 051 340-510 ili putem kontakt forme.
Karcinom prostate i stadijumi bolesti
Podjela karcinoma prostate na stadijume (Stadijumi I-IV) vršena je na različite načine, ali se u savremenoj onkologiji i radijacionoj onkologiji koristi takozvana TNM klasifikacija (T – veličina tumora; N- broj tumorom zahvaćenih limfnih čvorova; M – prisusto/odsustvo metastaza).
Rani karcinom prostate ograničen je na prostatu (početni stadijum – T1-2, N0, M0). Lokalnim rastom tumor može da infiltriše (T4) i/ili probije “kapsulu” prostate često se šireći prema zadnjem zidu mokraćne bešike i sjemenim kesicama (T4), a veoma rijetko prema rektumu. Često se tumor prostate širi i u regionalne limfne čvorove (N1). Ovaj stadijum naziva se stadijumom uznapredovale bolesti – T3-4, N1, M0. U metastatskoj fazi bolesti, tumor prostate se pored regionalnih limfnih čvorova širi u udaljene organe – stadijum T3-4, N1,M1 (najčešće: kosti, jetra i pluća).
Na osnovu kliničkog stadijuma, vrijednosti PSA i Glison skora za karcino ili rak prostate se prema riziku od širenja i povratka bolesti može podijeliti i na nisko, srednje i visoko rizičan. Podjela karcinoma prostate prema riziku ima praktičnu primenljivost u definisanju prognoze bolesti i optimalnog izvođenja dijagnostičkih i terapijskih procedura.
Neophodno je napomenuti da ukoliko se karcinom prostate otkrije na vrijeme, tj. u početnom stadijumu, pacijent se najčešće može izliječiti i nastaviti da vodi normalan život.
Kako se liječi rak prostate?
Terapija karcinoma prostate zasniva se na multidisciplinarnom pristupu (ostvaruje se u saradnji između urologa, radijacionog onkologa i hemioterapeuta). Način liječenje karcinoma prostate zavisi od stadijuma bolesti i rizika, stanja i očekivane dužine života pacijenta, ali i drugih okolnosti. Ipak, bez obzira na činjenicu da se karcinom prostate najčešće javlja u perifernoj zoni, potrebno je liječiti cijelu prostatu jer postoji vjerovatnoća da su kod ovih pacijenata ćelije tkiva u cijeloj prostati pripremljene i spremne za razvoj tumora prostate (novija naučna otkrića).
U stadijumu bolesti I i II sa niskim rizikom, po pravilu se primjenjuje operativno liječenje i uklanja prostata (radikalna prostatektomija: retropubična, laserska ili robotizovana).
Pored toga, u određenim stadijumima bolesti primenjuje se i hormonska terapija (zasnovana na snižavanju nivoa i blokadi uticaja androgenih hormona na rast tumorskih ćelija; primena određenih lekova) ili operativno odstranjivanje testisa – orhidektomija. Hormonska terapija se primenjuje u dužem vremenskom periodu.
Radioterapija (spoljašnja i/ili unutrašnja) se uspješno primjenjuje u svim stadijumima karcinoma prostate, a način ozračivanja i frakcionisanje doze zračenja zavisi od stadijuma bolesti i grupi rizika u koju je klasifikovan karcinom prostate.
Kod pacijenata niskoga rizika i srednjeg rizika lokalizovanog karcinoma prostate sa dobrim prognostičkim faktorima, primjenjuje se radikalna konformalna transkutana/spoljašnja radioterapija ili brahiterapija, na cijelu prostatu, čime se postiže podjednako dobra lokalna kontrola bolesti kao i primjenom radikalne prostatektomije. Doze zračenja su u opsegu 72-80 Gy, koje se standardno frakcioniraju. Postoje i hipofrakcionirani režimi zračenja sa većim pojedinačnim dnevnim dozama. Zračenje regionalnih limfnih čvorova i hormonska terapija se ne sprovode kod ove grupe pacijenata.
U grupi pacijenata sa lokalizovanim karcinomom prostate srednjeg rizika sa nepovoljnim prognostičkim parametrima primenjuje se radikalna transkutana radioterapija ili brahiterapija u kombinaciji sa neoadjuvantnom hormonskom terapijom. Na osnovu procjene faktora rizika za regionalno širenje bolesti indikuje se i profilaktično zračenje pelvičnih limfnih čvorova.
Kod pacijenata sa lokalizovanim karcinomom prostate visokog rizika sprovodi se liječenje primjenom radikalne transkutane radioterapije u kombinaciji sa neoadjuvantnom, konkomitantnom i adjuvantnom hormonskom terapijom, pri čemu se u ciljni volumen za profilaktično zračenje uključuju i regionalni limfni čvorovi.
Kod pacijenata sa regionalno uznapredovalom bolesti (T1–4, N1 , M0) indikovano je sprovođenje liječenja primjenom radikalne spoljašnje radioterapije u kombinaciji sa neoadjuvantnom, konkomitantnom i adjuvantnom hormonskom. U ciljni volumen za profilaktično zračenje uključuju se regionalni limfni čvorovi, a klinički pozitivni limfni čvorovi se zrače dodatnom dozom.
Postoperativna radioterapija se indikuje na osnovu procjene faktora rizika za lokalni/regionalni relaps bolesti nakon urađene prostatektomije.
U slučaju pojave biohemijskog relapsa (porast vrednosti PSA ≥ 0.2 ng/ml, te na sljedećoj kontroli vrijednosti > 0.2 ng/ml) poslije sprovedene prostatektomije ili radioterapije, sprovodi se “salvage” radioterapija u kombinaciji sa hormonskom terapijom.
Palijativna radioterapija, u slučaju metastatske bolesti, sprovodi se u cilju palijacije simptoma najčešće bola uzrokovanog metastazama u kostima i edema donjih ekstremiteta nastalog zbog metastaza u ingvinalnim i retroperitonealnim limfnim čvorovima.
Hemioterapija se primenjuje u liječenju uznapredovale metastatske bolesti posebno kada hormonska terapija izgubi na svojoj efikasnosti (pojedinačno ili u kombinaciji, koriste se preparati taksana, mitoxantron, kabazitaxel, …).
Može li se na karcinom prostate djelovati preventivno?
S obzirom na sadašnje nedovoljno poznavanje faktora rizika, perspektive za primarnu prevenciju karcinoma prostate su male. Zdrav način života (fizička aktivnost, zdrava ishrana, uzdržavanje od konzumiranja duvana i alkohola, …), za sada, jedini je poznati način nespecifičnog preventivnog djelovanja na sprečavanju pojave karcinom prostate. U sekundarnoj prevenciji kod muškaraca starijih od 50 godina, kao metode izbora preporučuje se određivanje vrijednosti nivoa PSA svake godine i po potrebi radi se preventivni digitorektalni pregled.
Kako živjeti bez prostate?
Nakon operativnog liječenja (radikalna prostatektomija – potpuno uklanjanje prostate) većina pacijenata nastavlja da živi relativno kvalitetno i bez znakova povratka bolesti. Kod određenog broja pacijenata može se javiti inkontinencija i seksualna disfunkcija, što se primjenom odgovarajućih lijekova može u dobroj meri sanirati.
Koje su najčešće bolesti prostate?
Kod 50-90% muškarca starosti između 50 i 80 godina) se može javiti benigna hiperplazija prostate – BHP (dobroćudno uvećanje prostate) koja nastaje kao posljedica uvećanja prelazne zone prostate čime ostali dijelovi prostate bivaju potisnuti ka periferiji prostate, pa je mokraćna cijev stisnuta i mokrenje otežano. BHP je uslovljena promjenama hormonalnih balansa i njihovim uticajem na rast ćelija prostate. Kao komplikacije BPH se mogu javiti: urinarna infekcija, krvarenje iz prostate – pojava krvavog urina, stvaranje kamena u mokraćnoj bešici i dr.
Pored toga, često se javljaju i inflamatorne bolesti prostate (prostatitis), koje mogu biti akutne i hronične. Najčešći izazivači prostatitisa su: koli bacili, stafilokoke, streptokoke, virusi i gljivice, ali postoje i nebakterijski prostatitisi (izaziva ga neko autoimuno oboljenje).
Može li se rak prostate liječiti prirodno?
Do sada nisu poznati specifični lijekovi i postupci kojima bi se mogao prirodno liječiti karcinom prostate.
Šta predstavlja aktivan nadzor raka prostate?
U pojedinim slučajevima (pacijenati sa lokalizovanim karcinomom prostate niskog rizika (PSA < 10 ng/ml, GS <6, starije dobi i dobrog opšteg stanja) umjesto primjene specifične onkološke terapije za liječenje karcinoma prostate moguće je pristupiti aktivnom praćenju uz redovniju primjenu specifičnih dijagnostičkih metoda: digitalno rektalni pregled, vrijednost PSA, TRUS i MRI). Efikasnost aktivnog praćenja pacijenata u smislu ukupnog preživljavanja (samo za gore navedene pacijente sa niskim rizikom) ne zaostaje za efikasnošću specifičnog onkološkog liječenja.
U slučaju da imate bilo kakva dodatna pitanja ili nejasnoće molimo vas da nas kontaktirate na 051 340-510 ili putem kontakt forme.
U nastavku vam preporučujemo da pročitate tekst: Radioterapija (zračenje) VODIČ ZA PACIJENTE